Cầu thủ bóng đá - từ cuộc sống hạng sang đến phá sản

“Đó là Dean Windass, anh ta vừa phá sản”, một đôi nam nữ thì thầm trong quán pizza, nhưng như tiếng sấm rền trong đầu cựu tiền đạo người Anh. Người đàn ông từng kiếm 30.000 bảng mỗi tuần ở Premier League giờ đây chỉ còn lại khoản nợ thuế khổng lồ và những phong bì màu nâu đầy ám ảnh từ cơ quan thuế.

Windass không phải cầu thủ giỏi nhất, nhưng từng có chỗ đứng đáng nể trong bóng đá Anh. Sự nghiệp kéo dài 18 năm, khoác áo Middlesbrough, Bradford, Hull City, rồi cả Aberdeen tại Scotland. Anh không thiếu tiền, càng không thiếu cơ hội đầu tư. Thế nhưng, chỉ 7 năm sau ngày treo giày, anh gần như trắng tay.

Một khoản đầu tư mạo hiểm vào ngành công nghiệp điện ảnh, cộng với cuộc ly hôn tiêu tốn nhiều tài sản, đủ để biến một cựu cầu thủ giàu có trở thành nạn nhân của hệ thống tài chính mà anh không hiểu rõ.

Windass không đơn độc trong câu chuyện này.

“Bão nợ” sau ánh hào quang

Trong danh sách những cựu tuyển thủ Anh từng bị tuyên bố phá sản, có những cái tên rất quen thuộc: David James, Wes Brown, Lee Hendrie, Shaun Wright-Phillips, Emile Heskey, Trevor Sinclair... Đó là những cầu thủ từng góp mặt trong đội hình tuyển quốc gia, thi đấu cho các câu lạc bộ hàng đầu như: Liverpool, Manchester United, Aston Villa hay Man City.

Số tiền họ từng kiếm được đủ để sống dư dả cả đời. Nhưng rồi những khoản đầu tư sai lầm, sự thiếu hiểu biết về thuế, cám dỗ của cuộc sống xa hoa và các cuộc ly hôn đầy tốn kém đã đẩy họ vào vực thẳm tài chính.

Hendrie - từng là một tài năng được kỳ vọng ở Aston Villa - chia sẻ rằng, anh đã có tới “năm, sáu lần” cố tự sát vì nợ nần, vì mất phương hướng sau khi giải nghệ. “Tôi từng nghĩ rằng, đầu tư là vì tương lai của gia đình. Nhưng rồi mọi thứ sụp đổ: Ly hôn, đầu tư thất bại, không ai còn đưa ra lời khuyên đúng đắn”.

Đó không chỉ là bi kịch của những cá nhân, mà là một mô hình thất bại trong quản lý tài chính của giới cầu thủ chuyên nghiệp.

Khi bóng đá không dạy quản lý tiền bạc

Jermaine Pennant, Celestine Babayaro, Chris Sutton, Asamoah Gyan và Royston Drenthe, tất cả đều từng có sự nghiệp lẫy lừng, nhưng rồi lâm vào cảnh khánh kiệt sau khi giải nghệ. Thậm chí 2 huyền thoại như Diego Maradona và Ronaldinho cũng từng rơi vào cảnh khó khăn khi ánh đèn sân khấu vụt tắt.

Trong đội hình vô địch U17 World Cup 2017 của U17 Anh - lò đào tạo ra những cái tên đình đám như Phil Foden, Jadon Sancho, Conor Gallagher - có một thủ môn tên Curtis Anderson. Ít người còn nhớ đến Anderson vì anh đã giải nghệ ở tuổi 22, sau khi không thể chen chân vào đội hình Manchester City hay cả các câu lạc bộ hạng dưới như Wycombe.

Điều đáng nói là, thay vì cố gắng bám víu vào bóng đá, Anderson chọn một hướng đi khác: Trở thành chuyên gia hoạch định tài chính cho vận động viên. “Không ai nói với chúng tôi về tiền”, anh chia sẻ, “Có những buổi nói chuyện về cờ bạc, về rượu... nhưng chưa ai nói rằng: Khi có 10.000 bảng, bạn nên làm gì với nó?".

Giờ đây, Anderson đến thăm các học viện và câu lạc bộ tại Premier League để tư vấn tài chính. Điều anh nhận thấy là, hầu hết cầu thủ trẻ không có khái niệm gì về tiết kiệm, đầu tư hay quản lý thuế. Tiền đến dễ dàng, tiêu cũng dễ dàng. Xe sang, đồng hồ, biệt thự... tất cả đều “xứng đáng” với công sức đã bỏ ra. Nhưng rồi sự nghiệp ngắn ngủi, chấn thương, hoặc đơn giản là phong độ đi xuống, rồi tiền bắt đầu cạn kiệt.

Không ai dạy cách sống sau bóng đá

Ryan Babel - cựu tuyển thủ Hà Lan và từng khoác áo Liverpool - chia sẻ việc anh từng “vung tay quá trán” khi còn trẻ. Mua Bentley lúc 21 tuổi, Rolls-Royce khi 25. “Tôi từng trả tiền cho cả nhóm bạn, mọi bữa ăn, mọi chuyến đi. Nhưng rồi đến lúc tôi phải tự nhắc mình rằng: Không thể coi mỗi ngày như Giáng Sinh”.

Babel may mắn hơn người khác - vì cha mẹ anh luôn dạy anh giá trị của đồng tiền. Nhưng anh thừa nhận, rất nhiều cầu thủ khác thì không có ai bên cạnh nhắc nhở. “Họ như những cây ATM sống. Và những người xung quanh biết điều đó”.

Sự thật tàn nhẫn là: Khi tiền cạn, thì người ta cũng biến mất.

Ly hôn, nợ thuế và “chiếc bẫy vàng”

Không có con số chính thức nào ghi nhận bao nhiêu cựu cầu thủ bị phá sản. Một tổ chức từ thiện cho cựu cầu thủ, XPro, từng cho rằng, 3/5 cầu thủ phá sản trong vòng 5 năm sau khi giải nghệ, nhưng bị phản đối. Cựu Chủ tịch Hiệp hội Cầu thủ chuyên nghiệp (PFA), Gordon Taylor, cho rằng tỉ lệ chính xác là “khoảng 10 - 20%”.

Dù thế nào, rõ ràng có rất nhiều cầu thủ, dù từng kiếm hàng triệu bảng, vẫn trắng tay sau khi giải nghệ. Lương trung bình tại Premier League hiện vượt 100.000 bảng/tuần. Tổng tiền lương mùa 2022 - 2023 của 20 câu lạc bộ lên tới 4,1 tỉ bảng.

Phần lớn các vụ phá sản đều xuất phát từ 3 nguyên nhân chính: Đầu tư sai, nợ thuế và ly hôn. Windass bị lôi kéo đầu tư vào ngành điện ảnh, nghĩ rằng sẽ được hưởng lợi lớn sau 15 năm. Nhưng anh không hiểu rõ về cơ chế thuế và bị đánh thuế đến 164.000 bảng, con số ngoài khả năng chi trả. Wes Brown, cựu hậu vệ Man United, cũng bị HMRC kiện vì lý do tương tự. “Khi kiếm được nhiều tiền, bạn cần người tư vấn đúng đắn - mà tôi thì không có”.

Anderson phân tích: “Cầu thủ không biết rằng bảo hiểm y tế, chi phí đại diện, và các khoản chi ngầm khác sẽ được tính vào mã thuế của họ. Khi bị truy thu sau 5 năm, kèm lãi và phạt, họ phải xoay xở trong tuyệt vọng”.

Và, yếu tố nhạy cảm nhất, ly hôn. Hendrie, James và chính Windass đều thừa nhận rằng ly hôn đã lấy đi một phần lớn tài sản của họ. “Nếu không có vụ đầu tư sai và cuộc ly hôn, tôi đã không phá sản”, Windass nói. Một sự thật đơn giản, nhưng đầy đau đớn.

Bài học cho bóng đá Việt Nam

Nếu câu chuyện trên là hiện thực phổ biến ở bóng đá Anh, thì những tín hiệu cũng đã xuất hiện tại Việt Nam. Chúng ta đã, đang và sẽ nghe về việc cầu thủ kiếm hàng trăm triệu mỗi tháng, mua xe vài tỉ, đeo đồng hồ hàng hiệu, mở quán cà phê, kinh doanh bất động sản. Nhưng cũng từng thấy những người im lặng biến mất sau khi giải nghệ, không biết làm gì, sống bằng tiền tích cóp, hoặc buộc phải đi làm thuê.

Một số ít biết cách đầu tư bài bản - từ bóng đá sang bất động sản, dịch vụ thể thao, truyền thông - nhưng họ là thiểu số. Vấn đề là, chúng ta chưa có một hệ thống nào để dạy cầu thủ trẻ về tài chính. Ở các học viện, người ta dạy kỹ thuật, chiến thuật... nhưng rất ít nơi đề cập đến việc “kiếm tiền để làm gì, và sau khi giải nghệ sẽ sống ra sao”.

Bóng đá chuyên nghiệp không kéo dài mãi. 10 năm sự nghiệp có thể cho bạn căn nhà đẹp, chiếc xe sang, và một vài khoản đầu tư - nhưng cũng có thể cuốn sạch nếu không biết giữ. Và bóng đá Việt Nam, bóng đá Anh không chỉ là những câu chuyện đơn độc trên thế giới này.

Thay lời kết

Sân cỏ có thể là nơi tạo ra những người hùng, nhưng đời sống sau sân cỏ mới là nơi định nghĩa sự khôn ngoan. Bóng đá, dù ở bất kỳ đâu, không sai khi biến cầu thủ thành triệu phú. Nhưng sai lầm là khi nó bỏ rơi họ trong thế giới thực, nơi mỗi quyết định tài chính có thể định đoạt tương lai.

Không phải ai cũng cần trở thành chuyên gia tài chính. Nhưng ai cũng cần biết: Giàu không phải là bạn kiếm được bao nhiêu tiền, mà là bạn giữ lại được bao nhiêu và tạo ra những giá trị gì cho cuộc sống.