Sàng lọc tác dụng sinh học và xác định thành phần hóa học cây Đinh lăng: Bước tiến mới trong phát triển dược liệu Việt Nam

Nhiệm vụ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) “Sàng lọc tác dụng sinh học và xác định thành phần hóa học có hoạt tính của một số loài Đinh lăng tại Việt Nam” (mã số NĐT.90.KR/20), thực hiện giai đoạn 2020–2024 theo Nghị định thư hợp tác Việt Nam – Hàn Quốc, có tổng kinh phí 3,8 tỷ đồng từ phía Việt Nam và 150.000 USD từ Viện KH&CN Hàn Quốc (KIST). Mục tiêu là đánh giá hoạt tính sinh học của nhiều loài Polyscias, nhận diện các hợp chất chính và hoàn thiện cơ sở dữ liệu khoa học về thực vật học, sinh học phân tử, hóa thực vật và tác dụng sinh học của 5 loài phổ biến.

Khác với cách tiếp cận truyền thống chỉ dùng rễ, nhóm nghiên cứu khảo sát cả thân, lá và các loại cao chiết. Việt Nam hiện ghi nhận 7 loài Polyscias với thành phần hóa học đa dạng gồm alcaloid, glucozit, saponin, flavonoid, tannin, vitamin B1 và 13 axit amin. Kết quả cho thấy thân và lá cũng chứa nhiều hợp chất quan trọng, mở ra tiềm năng sử dụng toàn cây, giúp tối ưu giá trị và hạn chế khai thác quá mức phần rễ.

Nhiệm vụ đã xây dựng 4 tiêu chuẩn cơ sở cho dược liệu và cao chiết Đinh lăng theo yêu cầu của Dược điển Việt Nam; thu thập 24 mẫu tiêu bản (vượt chỉ tiêu); chọn được 5 mẫu có hoạt tính nổi bật và phân lập 10 hợp chất tinh khiết trên 90%. Bên cạnh đó, VKIST và KIST xây dựng phòng nghiên cứu dược lý trên mô hình tế bào, phòng Công nghệ Sinh học và Đào tạo cán bộ Việt Nam tại Hàn Quốc. Nhóm nghiên cứu công bố 3 bài báo quốc tế (2 bài ISI Q1, 1 bài Scopus Q4) và nộp 2 đơn sáng chế tại Hàn Quốc, đều được chấp nhận năm 2023; đồng thời đào tạo 1 thạc sĩ và 1 nghiên cứu sinh.

Về ứng dụng, Traphaco đã xây dựng vùng trồng Đinh lăng tại Nam Định, Thái Nguyên, Phú Thọ và Đắk Lắk; trong đó Nghĩa Hưng và Hải Hậu (Ninh Bình) đạt chuẩn GACP-WHO và được đánh giá có điều kiện tối ưu. TS. Nguyễn Huy Văn, Phó Tổng Giám đốc Traphaco, cho biết doanh nghiệp sẽ tiếp tục phát triển các sản phẩm từ Đinh lăng nhằm nâng cao giá trị nguồn dược liệu bản địa.

Hội đồng nghiệm thu đánh giá nhiệm vụ đạt và vượt mục tiêu đề ra. Nghiên cứu đã bổ sung dữ liệu hóa thực vật, chứng minh tác dụng bảo vệ thần kinh của một số loài Đinh lăng, tạo nền tảng phát triển sản phẩm dược liệu mới và hoàn thiện tiêu chuẩn chất lượng theo Dược điển Việt Nam.

Hiện nhu cầu thị trường vượt 2.000 tấn/năm; dự báo đến 2025, sản phẩm từ Đinh lăng có thể đạt giá trị 5.000 tỷ đồng. Trong bối cảnh Việt Nam thúc đẩy công nghiệp dược theo định hướng UNIDO mức 4, kết quả nghiên cứu Polyscias góp phần mở rộng chuỗi giá trị dược liệu, thúc đẩy kinh tế xanh dựa trên tri thức bản địa và nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam. Đây cũng là minh chứng rõ nét cho hiệu quả hợp tác KH&CN Việt Nam - Hàn Quốc trong phát triển dược liệu bền vững.